‘Brontekstgetrouw’ en Doeltaalgericht’. Dat waren de kernwoorden van de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) die in 2004 werd gepresenteerd. De ambitie was dat dit een vertaling zou worden voor een breed publiek. Trouw aan het oorspronkelijke Hebreeuws en Grieks, maar niet letterlijk vertalend als de Statenvertaling en de Naardense Bijbel. In leesbaar Nederlands, maar zonder het populaire taalgebruik van de Groot Nieuws Bijbel en (later) de Bijbel in Gewone Taal. Literair, interconfessioneel, zorgvuldig.
Jarenlang werd aan de NBV gewerkt door Bijbelwetenschappers en Neerlandici. Elk Bijbelboek had een vertaalteam. Achterin staat een enorme lijst van medewerkers en betrokkenen, waaronder meelezers uit verschillende kerkgenootschappen en de Joodse gemeenschap. Niet eerder kregen zoveel mensen de gelegenheid mee te denken. Dat proces ging door na 2004. Bijbellezers, al dan niet professioneel, werden uitgenodigd hun kritiekpunten in te sturen. Er kwamen duizenden reacties binnen, ook van kerkelijke organisaties. Die zijn in de afgelopen jaren door vertalers en kenners van de Nederlandse taal gewikt en gewogen.
De NBV21 die dit najaar verschijnt is dus een geplande revisie. De bedoeling ervan is dat het eigene van de NBV wordt versterkt. Dat levert een boeiende inkijkje op in het proces van Bijbelvertalen. Wie vertaalt maakt keuzes, en nu worden sommige gemaakte keuzes opnieuw tegen het licht gehouden. Een mooi voorbeeld is Mattëus 10:29. In de NBV staat daar: “Wat kosten twee mussen? Zo goed als niets. Maar er valt er niet één dood neer als jullie Vader het niet wil”. Op deze vertaling kwam veel reactie. Staat er nu niet impliciet dat als er een mus doodvalt, God dat wil? In het Grieks staat er alleen ”zonder jullie Vader”. Hoe interpreteer je dat? Vul je het in het Nederlands niet teveel in als je Gods wil mee vertaalt? Het revisieteam heeft de tekst zowel vanuit de brontekst als vanuit de doeltaal opnieuw bekeken. In de NBV 21 zullen we lezen: “Maar er valt er niet één dood neer buiten jullie Vader om”.
Niet teveel theologisch invullen, maar toch een begrijpelijke vertaling maken. Dat is een lijn die wordt doorgetrokken in de NBV21. Een andere lijn is die van het zoeken naar balans tussen concordantie en context. In de NBV wordt hetzelfde Hebreeuwse of Griekse woord soms verschillend vertaald. Dat is, zoals dat heet ‘niet concordant’. Afhankelijk van de context moet je soms net even een andere nuance van het grondwoord laten meeklinken in gangbaar Nederlands. Waar, door de variatie het verband echter op de achtergrond raakt, is in de NBV21 gekozen voor een nieuwe formulering. Zo wordt in Galaten 5 de variatie ‘eigen verlangens’, ‘onszelf’, ‘onze eigen wil’ en ‘menselijke natuur’ voor een Grieks woord dat letterlijk ‘vlees’ betekent vervangen door ‘aardse begeerte’ en ‘aardse natuur’. Zodat het verband, ook met andere teksten van Paulus, zichtbaarder wordt.
Het bijzondere van dit project is dat men aan de hand van de inbreng van velen de hele Bijbel opnieuw heeft doorgelicht. Ik heb de indruk dat de Nieuwe Bijbelvertaling daardoor nog doordachter wordt. Achter ieder Nederlands woord en achter iedere zinsbouw zit een visie. Juist de veranderingen geven een schat aan informatie over het grotere raamwerk van deze vertaling én over Bijbelteksten afzonderlijk. Eén ingrijpende keuze heb ik dan nog niet genoemd. De meeste kritiek kwam binnen op het feit dat in de NBV de ‘eerbiedskapitaal’ werd weggelaten en over God gesproken werd als hij. In de NBV 21 is God weer gewoon Hij. Ik ben daar dubbel over. De eerbied deel ik. Maar ik herken mijzelf ook in de reactie dat hiermee de mannelijkheid van de Eeuwige extra onderstreept wordt, terwijl hij/Hij onze concepten van mannelijkheid en vrouwelijkheid juist overstijgt en de macht die vaak verbonden wordt aan mannelijkheid in de Bijbel ter discussie wordt gesteld. Het maakt me ervan bewust dat iedere vertaalkeuze tot nadenken stemt, en dat ook een Bijbelvertaling in beweging en bij de tijd hoort te blijven. Dat houdt ons als Bijbellezers bij de les.
Voor wie het leuk vind meer te horen over de NBV21 en de keuzes die gemaakt zijn: er is een podcast “Op weg met de NBV21”, waarin twee medewerkers van het Nederlands Bijbelgenootschap met anderen in gesprek gaan over verschillende Bijbelboeken. Te beluisteren via: https://nbv21.nl/nbv21-podcast. Ook te vinden op Spotify.
In het najaar is er op twee middagen een Bijbelkring, op 28 oktober en 11 november (zie elders in Caleidscoop). Dan zal ook naar de tekst in de NBV21 worden gekeken, naast de NBV.
ds Marianne Bogaard