Geen Pasen zonder het lied ‘U zij de glorie’. Wat is dit een enorm geliefd lied. We hopen het komende Pasen met elkaar te kunnen zingen. Hopelijk eindelijk een kerkelijk feest, dat we weer met elkaar en in de kerk zingend mogen vieren. Het is een lied dat we delen in verschillende kerkliedtradities. Het heeft een bijzondere ontstaansgeschiedenis en het lied heeft van alles meegemaakt.
Georg Friedrich Händel schreef de melodie van dit lied. In zijn Londense jaren schreef hij het oratorium Judas Maccabeus in 1746 als eerbetoon aan de hertog William August van Cumberland, die terugkeerde nadat hij in Schotland de laatste aanval van de jacobieten (politieke aanhangers van het Britse koningshuis van de Stuarts) had verslagen. De hertog van Cumberland was daarbij nietsontziend; gewonden op het slagveld en vluchtelingen, ook plaatselijke bewoners die niets met de strijd te maken hadden, werden allen achtervolgd en gedood. Het leverde de hertog de bijnaam ‘de slager van Cumberland’ op. In Londen werd de hertog van Cumberland als held ontvangen.
Het oratorium Judas Maccabeus is gebaseerd op het deuterocanonieke boek I Makkabeeën, dat verhaalt over de (historische) opstand van een Joodse priesterfamilie in Israël 167 v. Chr. In het laatste deel van dit oratorium klinkt het lied ‘See the conquering hero comes’ (met de ons zo bekende melodie). In dit lied wordt de heldhaftige Judas Maccabeus bezongen – maar iedereen dacht óók aan de zegevierende held de hertog van Cumberland.

De melodie van ‘See the conquering hero comes’ werd immens populair en snel bekend. Ludwig von Beethoven componeerde 12 wonderschone variaties voor piano en cello over deze muziek. In Duitsland werd een adventslied verwoord op deze melodie: ‘Tochter Zion, freue dich’. Zo gebeurde het, dat ik ooit de trouwdienst mocht verzorgen van een Nederlands-Duits bruidspaar. De Nederlandse bruidegom wilde wel heel graag ‘U zij de glorie’ gezongen hebben in de trouwdienst. Dat stuitte bij zijn Duitse schoonfamilie op grote verwondering: waarom een adventslied in de trouwdienst? Het is wonderlijk, hoe dit lied in Duitse kerken de toon van Advent aangeeft, en in Nederlandse kerken Pasen.

De Zwitserse dichter E.L. Budry schreef de Paastekst voor dit lied – A toi la gloire. Alle eer en glorie worden hier in aan de verrezen Christus gebracht. De Opgestane is de held, die de dood heeft overwonnen. In Nederland vertaalde J.W. Schulte Nordholt ‘A toi la gloire’ tot ‘U zij de glorie’, met de voor velen vertrouwde woorden: ‘Uit een blinkend stromen daalde d’engel af/heeft de steen genomen van ‘t verwonnen graf.’ In ons huidige Liedboek is een nieuwe vertaling van het lied opgenomen van Henk Jongerius, pater dominicaan te Huissen. Verouderd taalgebruik en de triomfalistische toon veranderde hij in zinnen die als gebed zijn verwoord: ‘moge nieuwe vrede dalen waar geen hoop meer is’. Stelligheid verandert Jongerius in gebed; hij maakt het lied daarmee opnieuw toegankelijk.
De Franse tekst ‘A toi la gloire’ is meermalen gezongen bij uitvaarten en trouwdiensten van het koninklijk huis. Ook in deze kringen wordt het lied blijkbaar zeer gewaardeerd. Het Engels­talige origineel ‘See the conquering hero comes’ is buiten de kerk een eigen leven gaan leiden. In de negentiende eeuw werd het als ‘openingstune’ gespeeld door brassbands in Engeland bij de openingen van de vele nieuwe spoorwegen en treinstations. En het lied klinkt jaarlijks in de traditionele afsluiting van het muziekspektakel Last Night of the Proms, in de Royal Albert Hall, in een medley van traditionele Britse liederen, de laatste melodie voordat deze medley eindigt met het Britse volkslied.

Het feit dat G.F. Händel zijn oratorium baseerde op het boek Makkabeeën en de Joodse geschiedenis, zorgde er voor dat de nazi’s deze muziek wilden ‘ariseren’. Een nieuwe tekst moest geschreven worden zonder enige verwijzing naar de Joodse geschiedenis en oorsprong. Wonderlijk genoeg heeft de melodie in dezelfde tijd ingang gevonden in de Joodse traditie. Er is een lied geschreven voor het winterse lichtfeest Chanoeka ‘Hava Narima’.

Al met al heeft dit lied een duizelingwekkende reis gemaakt, voordat we er met Pasen weer mee in mogen stemmen. Het lied omvat Advent én Pasen, het lied klinkt en is geliefd in zo vele families, ook de koninklijke. We weigeren om in te stemmen met het verheerlijken van militaire leiders zonder genade, die mensen de dood aan doen. We bidden mee met de tekst van Jongerius: laat nieuwe vrede dalen, waar geen hoop meer is. U zij alle eer!

ds Ilse Hogeweg